Φυσικό Περιβάλλον – Χλωρίδα

Η χλωρίδα του ορεινού όγκου Ολύμπου

Η Λέσβος, λόγω των ευνοϊκών κλιματικών συνθηκών (άνεμοι, νέφωση, θερμοκρασία, υγρασία κλπ) και της μορφολογίας – ορογραφίας του εδάφους της, έχει μια από τις πλουσιότερες χλωρίδες της Ελλάδας ! Η χλωρίδα της περιλαμβάνει περισσότερα από 1.400 taxa (είδη και υποείδη) ανώτερων φυτών. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι η Κρήτη, που έχει έκταση 5,5 φορές μεγαλύτερη από τη Λέσβο, διαθέτει περίπου 1.750 έως 1.800 taxa, τότε αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος του πλούτου της λεσβιακής χλωρίδας. Πολλά από αυτά τα είδη είναι σπάνια και παρουσιάζουν ιδιαίτερο φυτογεωγραφικό και οικολογικό ενδιαφέρον.

Όλυμπος Αγιάσου! Αυτή η αγέρωχη κορφή που αναδύεται μέσα από τις λογής αποχρώσεις μιας πράσινης θάλασσας. Αυτός ο επιβλητικός βιγλάτορας του Αιγαίου, που απ’ την κορφή του σου προσφέρει μια μαγευτική θέα, που απλώνεται πέρα, ως τη μικρασιατική γη. Αυτός ο κακοτράχαλος βραχώδης όγκος που μες στη γύμνια του κρύβει έναν τεράστιο θησαυρό : έναν ανείπωτο πλούτο σπάνιων φυτικών και ζωικών ειδών, που μόλις πριν λίγα χρόνια κανένας μας δεν μπορούσε να φανταστεί! Ο γέρο-Όλυμπος, σα στοργικός πατέρας, φρόντισε να προικίσει τη νυφούλα του, την Αγιάσο, με μια τέτοια ευλογημένη παρακαταθήκη. Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά του ορεινού όγκου του Ολύμπου, όπως έχουν ήδη καταγραφεί και αξιολογηθεί μέσα από μελέτες και έρευνες της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Ο πλούτος αυτός οφείλεται μεταξύ άλλων στην ποικιλία των βιοτόπων του νησιού, την ιδιαιτερότητα των πετρωμάτων του, τη μακροχρόνια επίδραση του ανθρώπου, τη γειτνίαση με τη Μικρά Ασία και τον από γεωλογική άποψη πρόσφατο αποχωρισμό του ανατολικού Αιγαίου απ’ αυτήν.

Ο ορεινός όγκος του Ολύμπου είναι ενταγμένος στον επίσημο κατάλογο βιοτόπων του CORINE – Land Cover. Επίσης, είναι τμήμα της περιοχής με την ονομασία «Κόλπος Γέρας, Έλος Ντίπι και Όρος Όλυμπος» που περιλαμβάνεται στον επιστημονικό και εθνικό κατάλογο του ευρωπαϊκού δικτύου προστατευόμενων περιοχών «Νatura 2000» (με τον κωδικό GR4110005). Έχει επίσης χαρακτηριστεί ως «Σημαντική περιοχή για τα πουλιά (ΙΒΑ)». Η περιοχή βρίσκεται στο Ν.Α. τμήμα της Λέσβου. Από γεωλογική άποψη αποτελείται από αλλουβιακές αποθέσεις (γύρω από τον κόλπο της Γέρας), μάρμαρα, σχιστόλιθους, πυροξενο-περιδοτίτες και ολιβινίτες. Το όρος Όλυμπος (968 μ.) καλύπτεται από δάση καστανιάς και τραχείας πεύκης, ενώ η κορυφή του είναι γυμνή και βραχώδης. Ο ορεινός όγκος Ολύμπου είναι η χλωριδικά πιο ενδιαφέρουσα περιοχή της Λέσβου, από άποψη τόσο αριθμού ειδών όσο και παρουσίας ελληνικών ενδημικών και σπάνιων ειδών. Διαθέτει μεγάλο αριθμό τύπων οικοτόπων (συγκαταλέγεται στο 7% των περιοχών του δικτύου «Φύση 2000» με τη μεγαλύτερη ποικιλία οικοτόπων), αλλά και σημαντικών ειδών (συγκαταλέγεται στο 17% των περιοχών με μεγαλύτερους αριθμούς σημαντικών ειδών). 

Μια μεγάλη ποικιλία οικοτόπων και ζωντανών οργανισμών συναντάται σε μια σχετικά μικρή έκταση. Κυρίαρχες φυτοκοινωνίες είναι ένα μη αυτοφυές δάσος καστανιάς (Castanea Sativa L.) έκτασης 8.000 στρεμμάτων περίπου που διαδέχεται ένα εκτεταμένο και πυκνό σύστημα από τραχεία πεύκη (Pinus brutia). Τα δάση της καστανιάς και της τραχείας πεύκης που καλύπτουν το βουνό βρίσκονται σε αρκετά καλή κατάσταση, ενώ ένα μικρό τμήμα του καλύπτεται με μαύρη πεύκη, που αποτελεί και οικότοπο προτεραιότητας (Δάση ορεινών κωνοφόρων με πευκοδάση Pallas) της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Ένας ακόμη οικότοπος προτεραιότητας «Pseudo-steppe with grasses and annuals» συναντάται σ’ έναν πολύ περιορισμένο χώρο στην περιοχή.

Ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής είναι επίσης οι ορο-μεσογειακοί σχηματισμοί με τα είδη Astragalus και τη σπάνια Silene urvillei. Ο Όλυμπος αποτελεί μέρος εξάπλωσης του στενότοπου ενδημικού Alyssum lesbiacum και 8 ακόμα ενδημικών φυτών που προστατεύονται από την Ελληνική Νομοθεσία (Π.Δ. 67/81), καθώς και τη μόνη θέση στο νησί της σπανιότατης Festuca pseudosoupina (ενδημικής των νησιών Λέσβου και Χίου). Επίσης, πλούσια είναι η χλωρίδα των γαιοφύτων και ειδικά των σπάνιων ορχεοειδών (υπάρχουν 12 είδη ορχιδέας, ευαίσθητα, προστατευόμενα από τη συνθήκη CITES, που θεωρούνται σπάνια στην Ελλάδα και στην Ευρώπη), όπως η Comperia comperiana. Σπάνια ή πολύ σπάνια σ’ όλη την Ελλάδα είναι ορισμένα είδη και υποείδη που φύονται στην περιοχή του Ολύμπου σε σχετικά υγρές περιοχές και χωρίς να είναι αυστηρώς υγρόφιλα. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται τα Fritillaria pontica Wahlenb, Paeonia mascula, είδη του γένους Τulipa και άλλα. Τα περισσότερα απ’ αυτά έχουν και διακοσμητική αξία. Φύονται συνήθως σε θέσεις μακριά από τη θάλασσα στο εσωτερικό του νησιού, σε σκιερές, δασώδεις περιοχές ή μερικές φορές κοντά σε τρεχούμενα νερά, τα οποία όμως δεν έχουν μόνιμη ροή. Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα σπάνια και ενδιαφέροντα φυτά του δασικού όγκου Ολύμπου. 

Υπάρχουν πολλά άλλα εξίσου σημαντικά, ώστε να μπορεί αβίαστα η περιοχή να χαρακτηριστεί βοτανικός παράδεισος. Ελάχιστα όμως απ’ αυτά περιλαμβάνονται στο «Red data book of rare and threatened plants of Greece» (Phitos et al. 1995), όπου προτείνονται και μέτρα προστασίας τους.