Το Μουσείο Θεοφίλου ανεγέρθηκε το έτος 1964 σε ένα προάστιο της Μυτιλήνης, τη Βαρειά, εκεί όπου γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια ο λαϊκός ζωγράφος, με έξοδα του Μυτιληνιού, φημισμένου καλλιτεχνικού εκδότη στο Παρίσι, Στρατή Ελευθεριάδη (TERIADE). Το 1965 ο TERIADE το δώρισε στο Δήμο της Μυτιλήνης μαζί με 86 πίνακες του Θεόφιλου, από την ιδιωτική του συλλογή, και από τότε λειτουργεί ως Δημοτικό Μουσείο.

Το κτίριο είναι κτισμένο με μυτιληνιά πέτρα σε χρώμα ροδί, που ταιριάζει απόλυτα με τον απέραντο ελαιώνα που το περιβάλλει. Αποτελείται από τέσσερις συνεχόμενες αίθουσες, μέσα στις οποίες υπάρχουν 86 ζωγραφικοί πίνακες του Θεόφιλου. Τα θέματα των πινάκων είναι παρμένα από την Ιστορία, Μυθολογία, Λαογραφία. Αναπαριστούν επίσης σκηνές από την καθημερινή ζωή, ενδυμασίες, τοπία κ.ά.

Ο Θεόφιλος

Γεννήθηκε γύρω στα 1868 στη Μυτιλήνη, στο γραφικό προάστιο της Βαρείας, όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια. Ανήσυχος κι ονειροπαρμένος, ζώντας σ’ ένα κόσμο δικό του δεν έδειξε καμιά επιμέλεια ούτε στα γράμματα ούτε στην τέχνη του σοβατζή στην οποία τον ώθησαν οι δικοί του. Μοναδικό του “μεράκι” ήταν να ζωγραφίζει. Σε χαρτιά, σε κεραμίδια, σε ξύλα κι όποια άλλη επιφάνεια του ήταν προσιτή.

Η ζωγραφική είναι αυτή που τον οδήγησε, παιδί ακόμα, στη Σμύρνη, που για την εκεί ζωή του πολλά “θρυλούνται”, χωρίς τίποτα ή σχεδόν τίποτα νάναι βεβαιωμένο, εκτός απ’ το γεγονός ότι εκεί βρίσκει το κατάλληλο κλίμα για να εκδηλώσει ελεύθερα την κλίση του στη ζωγραφική και να δημιουργήσει έτσι την πρώτη περίοδο του έργου του, Απ’ τη Σμύρνη ο Θεόφιλος φεύγει για να βρεθεί στο Πήλιο, όπου επί τριάντα χρόνια, μέσα στη φτώχεια και τη μιζέρια, περιπλανάται στα χωριά, ντυμένος άλλοτε Τσολιάς κι άλλοτε Μεγαλέξανδρος, αφηγούμενος απορίες των απελευθερωτικών αγώνων του Έθνους, παίζοντας θέατρο και δημιουργώντας τη θαυμάσια ζωγραφική της δεύτερης περιόδου, μέσα σ’ έναν κόσμο που τον περιγελούσε, τον πείραζε και που εκείνο; όμως αγαπούσε με μια απέραντη ανεξικακία.

Μετά την απελευθέρωση της Λέσβου από τον τουρκικό ζυγό (1912) επιστρέφει στη Μυτιλήνη για να ολοκληρώσει τον κύκλο της ζωγραφικής του και να δημιουργηθεί την τρίτη και τελευταία περίοδο της ζωγραφικής του μέχρι το Μάρτιο του 1934 οπότε και πεθαίνει. Μιας ζωγραφικής που την χαρακτηρίζει η ζωντάνια, η δροσιά, ο αυθορμητισμός, η χρωματική ευφορία. Μια ζωγραφική στην οποία ανακατεύονται συχνά μ’ ένα τρόπο διασκεδαστικό, αλλά ταυτόχρονα και συγκινητικό, ερωτευμένες κοπέλες, παλικάρια , πόλεμοι, ναυμαχίες, ειδυλλιακές σκηνές.

Οι Μεγάλοι Μύστες της Τέχνης που ασχολήθηκαν με τις ζωγραφιές του Θεόφιλου υπογράμμισαν, με ιδιαίτερη έμφαση, τις καθαρά ζωγραφικές αρετές του έργου του: Τη χρωματική του ποιότητα. Τον πλούτο των χρωμάτων και των σπάνιων τόνων τους. Τη λεπτότητα και την ευγένεια των τόνων αυτών. Και τέλος τη θαυμάσια χρήση του ελληνικού φωτός.